 |
||||
 |
|
Historia Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego i jego zbiorów
Gromadzenie zbiorów mineralogicznych w Uniwersytecie Wrocławskim datuje się od założenia Gabinetu Mineralogicznego w 1812 roku. Jego kierownictwo zostało powierzone Karolowi von Raumerowi, który jednocześnie został mianowany profesorem mineralogii w Uniwersytecie Wrocławskim. Na początek Gabinetowi przekazano zdekompletowany zbiór minerałów Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Z tego zbioru stworzono małą kolekcję do celów dydaktycznych i umieszczono w wynajętym lokalu.
Następcą F. Römera, jako dyrektora, był od roku 1892 wybitny mineralog prof. Carl Hintze, który jednocześnie wykładał na uniwersytecie mineralogię i krystalografię. W uznaniu zasług C. Hintzego dla mineralogii światowej, a szczególnie za jego monumentalną monografię ''Handbuch der Mineralogie'' (liczącą 5000 stron druku), w roku 1878 nowo odkryty minerał o wzorze Ca2AlF7xH2O, nazwano carlhintzeitem. Zbiory wrocławskiego muzeum mineralogicznego znane były w całej Europie i przed I wojną światową odwiedzali je często Polacy. Oto jak opisuje swoją wizytę w tym muzeum Stanisław Małkowski, który jako asystent prof. Józefa Morozewicza przed I wojną światową brał udział w wycieczce studenckiej w Sudety: ''Ta ostatnia wycieczka objęła swoim programem odwiedzenie słynnych zbiorów zakładu mineralogicznego Uniwersytetu we Wrocławiu, które demonstrował nam osobiście sam Hintze opowiadając przy tym z wielkim humorem o swoich sukcesach w zakresie ich powiększenia. Sukcesy te polegały na zręcznym ''pozyskiwaniu'' z różnych cudzych zbiorów upatrzonych okazów, wbrew woli ich właścicieli. Był to rodzaj sportu uprawianego przez niektórych namiętnych zbieraczy i kierowników muzeów. Naszej wycieczce, poza jowialnie usposobionym profesorem Hintzem, doc. Beyschlagiem i asystentami towarzyszyli woźni, którzy zbliżali się do nas, gdy na polecenie Hintzego otwierano gabloty''. W roku 1871 Gabinet Mineralogiczny zostaje przemianowany na Instytut Mineralogiczny Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1880 roku dokonano zmiany nazwy Instytutu na Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego. Z kolei od roku 1897 następuje rozdział i wyodrębnienie nowych zakładów naukowych, a mianowicie Muzeum Mineralogicznego UWr., Instytutu Mineralogicznego UWr. i Instytutu Geologiczno-Paleontologicznego UWr. (dyrektorem był prof. F. Frech). Od roku 1897 prof. C. Hintze był jednocześnie dyrektorem Muzeum Mineralogicznego i utworzonego ponownie Instytutu Mineralogicznego. Zbiory paleontologiczne natomiast przekazano Instytutowi Geologiczno-Paleontologicznemu.
W roku 1901 znów powołano Instytut i Muzeum Mineralogiczne. W okresie kadencji prof. Hintzego habilitowali się we Wrocławiu: dr Ludwig Milch i dr Artur Sachs - późniejsi profesorowie w latach 1900-1925. Po profesorze Hintze dyrektorem Instytutu został w roku 1917 prof. L. Milch. W roku 1918 powołano Instytut Mineralogiczno-Petrograficzny bez wydzielenia muzeum. Począwszy od roku 1928 zmieniono nazwę Instytutu na Instytut Mineralogiczno-Petrograficzny i Muzeum. Ostatecznie od roku 1929 kierownictwo tego instytutu wraz z muzeum przejął prof. K. Spangenberg, który na tym stanowisku przetrwał do roku 1945.
Pod koniec drugiej wojny światowej najcenniejsze zbiory mineralogiczne Uniwersytetu zostały wywiezione z Wrocławia. To uchroniło je od zniszczenia, na które mogło być narażone w ogarniętym działaniami wojennymi mieście. Największą część zbiorów zdeponowano w kościele p.w. Św. Jana i Św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Świerzawie oraz w kościele p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła Strzegomiu.
W niedługim czasie po wyzwoleniu Wrocławia w 1945 roku i po objęciu piastowskich Ziem Zachodnich przez władze polskie, dzięki usilnym staraniom prof. Kazimierza Maślankiewicza, kierownika utworzonej w roku 1946 Katedry Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz doc. Edwarda Zubika, późniejszego dziekana Wydziału Nauk Przyrodniczych UWr., zbiory przechowywane w Świerzawie zostały sprowadzone do Wrocławia. Nie wróciła natomiast ta część zbioru mineralogicznego, którą wywieziono do Strzegomia. Została ona przewieziona do Warszawy, gdzie wcielono ją do kolekcji Muzeum Ziemi PAN.
Sprowadzone do Wrocławia zbiory mineralogiczne początkowo przechowywano w budynku dawnej szkoły budowlanej przy ul. B.Prusa 53 (dziś Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej). Mimo trudności lokalowych i braku ludzi do pracy przystąpiono do ich rozpakowywania, porządkowania i ewidencjonowania. Prace te prowadziła doc. Zofia Pentlak, zajmująca w latach 1947-1948 stanowisko kustosza zbiorów. Jej zasługą było wstępne uporządkowanie części zbioru oraz zestawienie małej podręcznej kolekcji do celów dydaktycznych. Poza nielicznymi wyjątkami zbiór minerałów zapakowany w szufladach i skrzyniach wrócił do Wrocławia w dobrym stanie. Również stare metryki inwentaryzacyjne były na ogół dołączone do poszczególnych okazów. Nie zdołano jedynie odzyskać minerałów solnych, które uległy zniszczeniu wskutek braku zabezpieczenia i konserwacji. Z powodu braku odpowiedniego pomieszczenia w budynku przy ul. B.Prusa minerały nie były wystawiane.
W 1952 roku Katedra Mineralogii i Petrografii, podobnie jak inne katedry geologiczne, została przeniesiona do gmachu przy ul. Cybulskiego, w którym do dziś zajmuje część pomieszczeń w bramie nr 30. Wraz z nią powędrowały i zbiory, którym oddano do dyspozycji pomieszczenia o powierzchni ok. 300 m2 na parterze budynku pomiędzy bramami 32 a 34. Wiele trudu kosztowała przeprowadzka zbiorów liczących około 20 000 okazów. Niemniej jednak, już w 1952 roku zorganizowano pierwszą wystawę minerałów na potrzeby dydaktyki uniwersyteckiej, obejmującą około siedemset wybranych okazów. Wystawa była umieszczona w korytarzu przyszłego muzeum, a przygotowywali ją dr Bogusław Bereś i mgr Edward Lis. Do roku 1961 prowadzono tylko dorywcze prace przy porządkowaniu zbioru. Systematyczne jego układanie i przygotowanie objaśnień w języku polskim dla okazów przeznaczonych do ekspozycji rozpoczęła dr Maria Witkiewicz, zatrudniona w Uniwersytecie Wrocławskim już w listopadzie 1945 r. W pracach tych w początkowym okresie uczestniczył również dr Andrzej Grodzicki (obecnie emerytowany profesor UWr.). Dr M. Witkiewicz przypadają największe zasługi w uporządkowaniu uniwersyteckich zbiorów mineralogicznych po II wojnie światowej. Urządzenie ekspozycji z prawdziwego zdarzenia można było rozpocząć dopiero w roku 1964, kiedy to długotrwałe starania prof. Kazimierza Maślankiewicza, ówczesnego prorektora Uniwersytetu Wrocławskiego, doprowadziły do rozpoczęcia generalnego remontu pomieszczeń muzealnych. Remontem kierował wówczas świeżo zaangażowany do pracy w Katedrze Mineralogii i Petrografii mgr Michał Sachanbiński.
Otwarcie i udostępnienie zbiorów Muzeum Mineralogicznego, funkcjonującego w obrębie Katedry Mineralogii i Petrografii Uniwersytetu Wrocławskiego, nastąpiło w czerwcu 1966 roku w pierwszym dniu II Zjazdu Stowarzyszenia Geologów Wychowanków Uniwersytetu Wrocławskiego. Kierownictwo muzeum spoczywało wówczas w rękach dr Marii Witkiewicz. Po przejściu dr M. Witkiewicz na emeryturę w 1970 roku do Muzeum Mineralogicznego została zaangażowana na stanowisku kustosza Władysława Majerowicz, a także student Janusz Janeczek (obecnie - profesor Uniwersytetu Śląskiego.) W 1977 roku kierownictwo Muzeum powierzono dr Michałowi Sachanbińskiemu. Decyzją Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego z dnia 8 czerwca 1981 r. Muzeum Mineralogiczne zostało wyodrębnione z Zakładu Mineralogii i Petrografii i podniesione do rangi samodzielnego zakładu w ramach Instytutu Nauk Geologicznych.
Od tego roku działa ono jako Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, gromadząc i udostępniając naukowe zbiory minerałów przede wszystkim na potrzeby dydaktyki akademickiej. W latach osiemdziesiątych z muzeum odeszły na zawsze trzy osoby bardzo zasłużone dla dziejów zbiorów mineralogicznych we Wrocławskim Uniwersytecie. W 1981 roku zmarł prof. Kazimierz Maślankliewicz oraz pani Władysława Majerowicz, a w 1983 roku - dr Maria Witkiewicz. W dniach 19-20.10.1985 r. odbył się we Wrocławiu IX Walny Zjazd Stowarzyszenia Geologów Wychowanków Uniwersytetu Wrocławskiego, w trakcie którego uroczyście nadano Muzeum Mineralogicznemu imię Prof. Kazimierza Maślankiewicza, jako dowód ogromnej wdzięczności środowiska naukowego oraz uczniów dla wybitnego Pioniera i Twórcy polskiej mineralogii we Wrocławiu.
W marcu 1994 roku otwarty został przy ul. Kuźniczej 21/22 (czyli na głównej osi kulturalno-turystycznej miasta) oddział Muzeum Mineralogicznego, przeznaczony nie tylko do dydaktyki akademickiej, ale przede wszystkim dla szerokich kręgów mieszkańców Wrocławia oraz turystów. Z dniem 1 grudnia 1995 roku zarządzeniem Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego powołano nową jednostkę organizacyjną w ramach Instytutu Nauk Geologicznych - Muzeum Mineralogiczne i Zakład Gemmologii. Takie połączenie funkcji muzealnych - jedyny w Polsce wyodrębniony zbór kamieni szlachetnych i ozdobnych, naukowych i dydaktycznych miało służyć kształceniu wysokiej klasy specjalistów z zakresu gemmologii.
W lipcu 1997 roku Wrocław nawiedziła powódź. Zbiory i gabloty w oddziale przy ul. Kuźniczej zostały ewakuowane, co uchroniło je przed zniszczeniem przez wody powodziowe, które wdarły się do głównych sal ekspozycyjnych w poziomie podpiwniczenia. Natomiast przy ul. Cybulskiego, gdzie gmachy uniwersyteckie stoją niemal tuż przy korycie Odry, wezbrane wody powodziowe opuściły koryto i podeszły pod same okna Muzeum. Na szczęście nie wlały się do pomieszczeń muzealnych, natomiast dostały się do piwnic, w których dokonały zniszczeń w zbiorach minerałów tam przechowywanych, w sprzęcie i aparaturze. 18 kwietnia 2008 r. w oddziale Muzeum - w sali, w której prezentowana jest stała wystawa meteorytów - odsłonięto tablicę ku czci Ernsta F.F. Chladniego (1756-1807).  Tablica ku czci Ernsta F.F. Chladniego Ten luminarz światowej nauki przełomu wieków XVIII i XIX- zapisał się szczególnie w badaniach nad naturą dźwięków oraz meteorytów i zjawisk towarzyszących ich spadkom. Stąd uznany jest przez społeczność światową za Ojca akustyki i meteorytyki. Polskie Towarzystwo Akustyczne i Polskie Towarzystwo Meteorytowe we współpracy z Muzeum Mineralogicznym ufundowały tablicę pamiątkową, aby przypomnieć Jego pobyt z wykładami w Uniwersytecie we Wrocławiu w roku 1807 i nieoczekiwaną, przedwczesną śmierć, oraz by uczcić Jego dorobek dla nauki światowej. Akt odsłonięcia tablicy poprzedził obrady V Konferencji Meteorytowej Polskiego Towarzystwa Meteorytowego, mające miejsce w Auli Leopoldyńskiej oraz w Instytucie Nauk Geologicznych UWr. Jednocześnie otwarto czasową wystawę meteorytów z prywatnych kolekcji członków Polskiego Towarzystwa Meteorytowego, wśród których zaprezentowano oprócz pięknych okazów meteorytów m.in. Świecie, Allende, Sichote Alin, także meteoryty spadłe lub odnalezione całkiem współcześnie, m.in. Bassikounou, Dhofar, NWA.
31 sierpnia 2008 roku zakończył się ponad trzydziestoletni okres kierowania Muzeum Mineralogicznym i Zakładem Gemmologii przez prof. dr habil. Michała Sachanbińskiego. Z dniem 1 października 2008 roku Władze Uniwersytetu powierzyły tę funkcję dr habil. prof. UWr Piotrowi Kazimierzowi Guni. Dnia 12 marca 2013r. decyzją Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego Muzeum Mineralogiczne im. Kazimierza Maślankiewicza zostało wydzielone jako jednostka naukowa w strukturze Wydziału Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska. Współczesne zbiory Muzeum Mineralogicznego
Najstarsze w Polsce Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego, noszące imię prof. Kazimierza Maślankiewicza, posiada bogate zbiory mineralogiczne zaliczane do największych w kraju. Liczą one ponad 27 tysięcy okazów, w tym: ok. 7,5 tys. minerałów zebranych z terytorium Polski, ponad 19 tys. minerałów pochodzących z różnych miejsc na świecie, 160 meteorytów, ponad 400 kamieni szlachetnych i ozdobnych. Zbiory pochodzą z zachowanych kolekcji przedwojennego muzeum. oraz zostały zebrane lub podarowane po roku 1945. Do okazów wyjątkowych w zbiorach Muzeum należą holotypy i kotypy. W muzeum jest pięć holotypów, czyli minerałów po raz pierwszy na świecie opisanych: sarkopsydu z Michałkowej w Górach Sowich opisanego przez M.Websky`ego w 1868 r., lüneburgitu z Lüneburg w Niemczech opisanego przez C.Nöllner`a w 1870 r., aërenitu z Pirenejów opisanego przez A. von Lasssaulx`a w 1876 r., strengitu z kopalni Eleonore w Dünsberg w Niemczech opisanego przez A.Nies`a w 1877 r., jaskólskitu ze złoża Vena w Bergslagen w Szwecji opisanego przez M.A. Zakrzewskiego w 1984 r., oraz szesnaście okazów kotypów minerałów: ardennitu, davreuxitu, sarkopsydu i stilpnomelanu. Muzeum jest zarejestrowane w Międzynarodowej Asocjacji Muzeów Mineralogicznych. Prezentowane jest też w przewodniku po najważniejszych muzeach mineralogicznych świata, który ukazał się z początkiem nowego tysiąclecia. Rozpoczynając oficjalnie swoją działalność w 1966 r. Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych mogło w znacznej mierze korzystać ze zbiorów zgromadzonych przed 1945 r. i przystąpić do systematycznego ich uzupełniania i wzbogacania. Wiele okazów trafiło do zbiorów mineralogicznych od osób prywatnych oraz instytucji. Już w 1955 r. zbiór znacznie powiększył się dzięki pozyskaniu przez ówczesnego asystenta Katedry Mineralogii i Petrografii mgra. Alfreda Majerowicza (obecnie prof. zwycz. w UWr.) minerałów z kopalni ''Wolność'' w Kowarach. Szczególnie cenny dar w postaci minerałów śląskich otrzymało Muzeum w 1979 r. od Oddziału Dolnośląskiego Polskiego Towarzystwa Przyjaciół o Ziemi. Także Bank Zachodni S.A. przekazał w 1995 r. kolekcję minerałów z pegmatytów strzegomskich, którą zakupił od zbieracza Jana Finika ze Strzegomia. Do grona hojnych darczyńców wpisali się także liczni zbieracze i kolekcjonerzy. Przykładowo zbieracze. ze Szwajcarii, zrzeszeni w Szwajcarskim Towarzystwie Poszukiwaczy w Lucernie, przekazali w 1995 i 1996 kolekcje minerałów, zebranych przez nich w Alpach. Zbieracze z Gold-Clubu Klubu Czeskich Kopaczy Złota z Kutnej Hory przekazali kolekcję minerałów czeskich. 10 listopada 2011r. w oddziale Muzeum przy ul. Kuźniczej uroczyście otwarto wystawę "Minerały wschodniej Bawarii". Prezentowane na niej okazy stanowiły część bogatego, bo liczącego ponad 1500 okazów zbioru podarowanego przez Norberta Klose z Gunzenhausen. 23 maja 2014 roku, również w oddziale Muzeum, uroczyście otwarto wystawę "Minerały pegmatytów z Piławy Górnej" pod patronatem DSS SA. Okazy na niej prezentowane zostały przekazane przez zespół badawczy (projekt NCN-NN307241737) pod kierunkiem prof. AGH dr. hab. inż. Adama Pieczki. Muzeum otrzymuje także okazy mineralogiczne od pracowników Instytutu Nauk Geologicznych UWr, członków Studenckiego Koła Naukowego Geologów UWr, Pracowni Usług Geologicznych "WROMIN"" oraz licznych kolekcjonerów i osób prywatnych. Obecne zbiory Muzeum uporządkowane są w czterech działach: minerały świata, minerały Polski, kamienie szlachetne i ozdobne oraz meteoryty. Zbiór minerałów świata obejmuje okazy z różnych regionów globu ziemskiego. Łączna liczba okazów zgromadzonych w tym dziale wynosi ok. 15 tysięcy. Największe znaczenie ma kolekcja Polski gromadzona w układzie systematycznym i regionalnym, stale uzupełniana oraz wzbogacana w celu stworzenia najbardziej reprezentatywnego , maksymalnie pełnego zbioru, szczególnie z rejonu zachodniej Polski. Wyróżniają się tu ze względu na wartość naukową i ekspozycyjną: bogata kolekcja minerałów z obszaru Dolnego Śląska, zawierająca okazy pochodzące z nieczynnych już dziś kopalń w Starej Górze, Ciechanowicach, Miedziance, Kowarach, Złotym Stoku, kolekcja minerałów pegmatytowych z granitoidów dolnośląskich, kolekcja minerałów rudnych złóż cynku i ołowiu z obszaru śląsko-krakowskiego i efektowna kolekcja polskich kamieni szlachetnych i ozdobnych. Zbiór meteorytów należy do największych w kraju i liczy 153 okazy. Wystawiennictwo i popularyzacja mineralogiiJednym z ważniejszych zadań podejmowanych przez Muzeum Mineralogiczne jest upowszechnianie wiedzy o minerałach. Podstawową rolę spełniają tu wystawy, które zawsze były głównym i specyficznym dla tej instytucji środkiem popularyzacji nauki. W pierwszych latach swego istnienia muzeum miało trzy stałe wystawy w osobnych salach. Po ponownym udostępnieniu zbiorów w 1966 r. w salach budynku przy ul. Cybulskiego przyjęto koncepcję eksponowania wystaw stałych i czasowych. Wystawy stałe otwiera ekspozycja zatytułowana ''Minerały Świata'', której zadaniem jest zapoznanie zwiedzających z najważniejszymi minerałami występującymi na Ziemi. Ekspozycja przedstawia najbardziej reprezentatywną część zbioru minerałów zgromadzonych w Muzeum. Jest ona przeznaczona przede wszystkim na potrzeby dydaktyki dla studentów geologii. Minerały ułożono według systematyki przyjętej przez H.Strunza (1996) i A. Bolewskiego (1965). Wystawiono ponad 1100 minerałów w 13 zabytkowych gablotach. Do stałych ekspozycji muzeum należą również ''Minerały Polski'' i ''Minerały pegmatytów strzegomskich''. W oddziale Muzeum przy ul. Kuźniczej 21/22 zainstalowane są wystawy stałe: ''Meteoryty'', ''Minerały Polski'', ''Kamienie szlachetne i ozdobne'',''Kamienie szlachetne i ozdobne - Grupa Krzemionki'', ''Minerały pegmatytów strzegomskich'', "Agaty Gór Kaczawskich" oraz wystawy czasowe. Oprócz wystaw przeznaczonych dla szerokich kręgów odbiorców, organizowane są również wystawy naukowe (specjalistyczne), prezentujące dorobek w pewnych działach nauk mineralogicznych. Od 1966 r. eksponowane były wystawy czasowe, między innymi ''Surowce mineralne Dolnego Śląska'', ''Ziemia widziana z kosmosu'' wspólnie z Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, gdzie pokazano próbkę bazaltu z księżyca, ''Polskie kamienie szlachetne i ozdobne'', ''Minerały pegmatytów strzegomskich''. Wystawa ''Polskie kamienie szlachetne i ozdobne'' z dużym powodzeniem była eksponowana za granicą. Ponadto wystawa ta prezentowana w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie uzyskała dyplom uznania prezydenta Warszawy. Od lat 90-tych ub. wieku wzmogło się w Muzeum wystawiennictwo czasowe. Szczególnie często w oddziale były czasowo prezentowane zbiory z innych placówek muzealnych, z kolekcji prywatnych oraz ze zbiorów własnych Muzeum. Także zbiory Muzeum Mineralogicznego gościły czasowo w licznych miastach Polski, a nawet poza jej granicami - w Niemczech, w Czechach i na Litwie. (Lista wystaw z lat 1995-2008 jest zaprezentowana w załączniku.)
Literatura: |
 |
|
 |
||||
prof. Karl von Raumer
Konwikt
prof. Henrich Steffens
prof. Ferdinand Römer
Pierwszy przewodnik po
prof. Friedrich Martin
dr Heinrich Fiedler
Książka dr. H.Fiedlera
prof. Arnold von Lasaulx
prof. ndreas Arzruni
prof. Johannes-Georg
prof. Carl Hintze
Podręcznik Mineralogii
prof. Kurt Spangenberg
prof. Arthur Sachs
prof. Ludwig Milch
Kościół w Strzegomiu
Kościół w Świerzawie
prof. Kazimierz
Budynek Wydziału Architektury
Budynek przy ulicy Cybulskiego
dr Maria Witkiewicz
Władysława Majerowicz
Budynek przy ulicy Kuźniczej
Powódź w 1997 roku
Powódź w 1997 roku
prof. Michał Sachanbiński
prof. Alfred Majerowicz